Kabalci Yayinevi Özbek Sözlü Geleneğinde Masallar / - Doruk Yayin

ÖZBEK SÖZLÜ GELENEĞİNDE MASALLAR Yazar: SELAMİ FEDAKÂR “Bir varmış bir yokmuş” ifadesiyle başlayan masallar, varlık ileyokluğu, hakikat ile hayali, sıradan ile olağanüstüyü bünyesinde dengelişekilde birleştiren anlatımlardır. Bu anlatımlarda; kötüler cezalandırılır,iyiler mükâfatlandırılır, zalimler karganır, adiller alkışlanır. Belirsiz birzamanda, "masal dünyası" adı verilen mekânlarda yaşanan olaylarınaktarımında bir taraftan olağanüstü varlıklar, sıradışı özelliklere sahip insanlarve sihirli nesneler yer alırken; diğer taraftan balıkçının kısmeti, tüccarınalışverişi, üvey annenin eziyeti, kardeşlerin mücadelesi ve aile bireylerinindayanışması gibi sosyal hayatta yaşanan pek çok sıradan olay masallara konuedilir. İster olağanüstü ister gerçekçi olsun, masalın merkezinde daima insanyer alır ve masalda insanın çevresinde gelişen olaylar işlenir. İfade ettiğianlam ve sonuçta çıkarılacak ders bakımından hayatın gerçekliğiyle yakındanilgili olan masallarda, olaylar bir ders kitabı edasıyla doğrudan ve sıradanşekilde değil, sembolik ifadeler kullanılarak çok daha renkli biçimdeanlatılır. Masalın bu ifade tarzında, olağanüstü varlıklar veya hayvanlarainsani özellikler yüklenerek olayların bu kahramanların başından geçtiği izlenimiverilir. Bu sayede, dinleyici veya okuyucunun anlatılanlara dışarıdan bakarakolayları daha objektif şekilde değerlendirmesi ve kıssadan hisse çıkarmasısağlanır. Özbek masal anlatma geleneği ve Özbekmasallarını konu edinen bu kitap, okurunu masallar ve anlatıcıların büyülüdünyasına davet ediyor. Kitap, masalı konu edinen bir akademik çalışmaolmasının ötesinde, Orta Asya'nın kadim kültür miraslarından biriyle okurunubuluşturuyor. Zengin bir anlatım geleneğinin parçalarından biri olan Özbek masalları,insanın doğayla, kaderle ve insanlıkla olan ilişkisini anlatırken, binlerceyıllık bilgelik ve deneyimi aktarıyor. Masalın doğuşu, evrimi ve toplumiçindeki yankıları hakkında bilgiler barındıran bu çalışma, Özbek masal anlatımgeleneğinin yapıtaşlarını keşfetmeye olanak tanıyor. Dahası, masal anlatımgeleneğinin sadece bir tek boyutlu bir etkinlik olmadığını, aynı zamanda biriletişim biçimi, bir öğrenme aracı ve bir kültürün taşıyıcısı olduğunu ortayakoyuyor.